In de spectaculaire zilverschat die in 2016 is aangetroffen tijdens het archeologisch onderzoek voor de Rotterdamsebaan – bestaande uit twee zilveren armbanden en maar liefst 107 zilveren Romeinse munten (denarii) – zat nóg een klein, maar bijzonder object: een rijkversierde speld, ook wel fibula genoemd.

Constructie en materiaal

De fibula (RBA14p.492-114) is opgebouwd uit een koperen basisplaat waarop twee zilveren, holle schijven zijn bevestigd. Bovenop prijkt een conische opbouw van fijn pareldraad, eindigend in een kommetje. De functionele onderdelen (de veer en de naald) zijn gemaakt van een koperlegering met onder andere tin, zink en antimoon (ook wel ‘gunmetal’ genoemd) en hadden oorspronkelijk een goudachtige kleur.

De onderste schijf is fraai gedecoreerd. Rondom loopt een opstaande rand van D-vormig draad. Binnen deze rand ligt een subtiel vlechtwerk van dubbele draden, omlijst met fijn draadwerk. Op het vlechtwerk zijn twee (mogelijk waren dit er oorspronkelijk drie) geprofileerde knoppen geplaatst, elk omringd door pareldraad.

Opmerkelijk is hoe dit vlechtwerk is aangebracht. Ging het om echt vlechtwerk van filigrain, een techniek die vooral in Romeinse sieraden werd toegepast? Of is het een zogeheten Preßblech, een met motief geperst plaatje, zoals vaker in Germaans gebied werd gebruikt? Beide zijn mogelijk, en beide wijzen op een hoge mate van vakmanschap. De details zijn scherp, de versiering complex, en het bevestigingsmechanisme mogelijk een combinatie van technieken: Romeins soldeerwerk gecombineerd met Germaanse klinknagels.

Ook de bovenste schijf toont sporen van vergelijkbare versiering: pareldraad, visgraatmotieven en wederom geprofileerde knoppen. De conische afsluiting bovenop bestaat uit drie ringen van pareldraad, afgesloten met een komvormig element waarvan uit materiaalonderzoek blijkt dat het deels uit zilver en lood bestaat, een samenstelling die duidt op gietwerk. Mogelijk was dit kommetje ooit het huis voor een glazen of barnstenen kraal, zoals we die ook kennen van tutulusfibulae uit de Romeinse tijd.

Een unicum met vele invloeden

Wat deze fibula zo interessant maakt, is de mix van stijlinvloeden en technieken. De constructie doet denken aan de zogenaamde tutulusfibulae: sierlijke, vaak zilveren schijffibulae met opbouw in meerdere lagen. Hoewel onze Haagse vondst gelijkenissen vertoont met bekende exemplaren uit onder andere Duitsland is ze ook afwijkend en waarschijnlijk niet in massa geproduceerd. De gebruikte technieken en materialen laten een kruisbestuiving zien tussen Romeinse en Germaanse ambachtelijke tradities.

Reconstructie

Een essentieel onderdeel van archeologisch werk is het onderzoeken en reconstrueren van vondsten. De gevonden fibula is zwaar gecorrodeerd en beschadigd, waardoor het lastig is om je voor te stellen hoe het object er oorspronkelijk uitzag. Om een beter beeld te krijgen is er eerst een 3D model van de fibula gemaakt. Vervolgens heeft archeologisch objecttekenaar en fotograaf Marjolein Laan een zorgvuldige reconstructie vervaardigd: een replica in zilver.

Wie droeg deze fibula?

Hoewel fibulae functionele kledingstukken waren, vervulden ze ook een sociale en symbolische rol. De aanwezigheid van slechts één exemplaar in de zilverschat roept vragen op. Was dit het enige overgebleven stuk van een paar? Of was het een uniek object, speciaal vervaardigd of bewaard? De keuze voor zilver is opvallend: binnen de Romeins-militaire traditie komen zilveren fibulae weinig voor. Sommige onderzoekers suggereren dat het hier om een sieraad kan gaan dat door een terugkerende Romeinse soldaat is meegenomen naar Germaans gebied – mogelijk voor een geliefde.

Datering en betekenis

Op basis van stijlkenmerken en vergelijkbare vondsten wordt de fibula gedateerd in de tweede helft van de 2e tot de eerste helft van de 3e eeuw na Christus. De exacte datering blijft echter lastig, mede doordat veel subtypes in de literatuur slechts op enkele vondsten zijn gebaseerd. Het maakt deze vondst extra bijzonder: ze is een puzzelstuk in een groter verhaal over mode, identiteit en culturele interactie in de Romeinse tijd.